Van broedplaats tot buurtontmoetingspunt en van kinderboerderij tot zorgwooninitiatief: maatschappelijke vastgoed vormt voor veel bewonersinitiatieven een cruciaal onderdeel van hun werkkapitaal. Met de verduurzamingsscan brengen KNHM Foundation en Arcadis in kaart hoe bewoners hun vastgoed duurzamer kunnen inrichten en kunnen besparen op hun energiekosten.
Hoe kunnen we als bewonersinitiatief profiteren van het recyclen van grondstoffen en bouwmaterialen? Wat komt er kijken bij de overschakeling naar een gasloze energievoorziening en wat zijn de mogelijkheden om rondom ons pand iets te doen aan klimaatadaptatie? Het is slechts een kleine greep uit de vele vragen die voorbij komen tijdens de verduurzamingsscan, die KNHM Foundation en Arcadis onlangs bij zestien bewonersinitiatieven uitvoerden.
Tijdens deze scan brengen adviseurs van Arcadis samen met bewonersinitiatieven in kaart hoe de bewoners hun vastgoed zo duurzaam mogelijk kunnen inrichten en beheren: van een extra isolatielaag in een spouwmuur tot het hergebruiken van hemelwater en van het vergroenen van de buitenruimte tot het aanleggen van een daktuin.
Energieprestatie gebouwen
Met de scan speelt KNHM Foundation in op het sterk toenemende belang van duurzaam geëxploiteerd vastgoed. ‘Wettelijk gezien worden er steeds meer eisen gesteld aan de energieprestatie van een gebouw,’ zegt Erik Arkesteijn, programmamanager bij KNHM Participaties. ‘Voor kantoren geldt nu al label C. Ook voor maatschappelijk vastgoed zullen de eisen in de nabije toekomst strenger worden. Het is belangrijk dat bewonersinitiatieven daar goed op voorbereid zijn en tijdig maatregelen kunnen nemen om hun vastgoed zo duurzaam mogelijk te beheren.’
Ook de sterk gestegen gasprijzen hebben veel impact op bewonersinitiatieven met maatschappelijk vastgoed. ‘De stijgende energieprijs legt een enorme druk op de begroting van bewonersinitiatieven,’ zegt Harald Eversmann, sustainability consultant bij Arcadis en als adviseur betrokken bij de uitvoering van de verduurzamingsscan. ‘Bij sommige bewonersinitiatieven gaat het echt om duizenden euro’s per jaar die ze extra moeten gaan betalen. De noodzaak om te besparen op hun energierekening is voor veel initiatieven heel groot en heel acuut.’
Brede blik
De verduurzamingsscan bestaat uit een uitgebreid werkbezoek aan het gebouw van een bewonersinitiatief. Tijdens dit bezoek neemt een adviseur van Arcadis aan de hand van een uitvoerige vragenlijst door wat de belangrijkste wensen van de bewoners zijn op het gebied van energie en duurzaamheid. Daarbij komen niet alleen energie-gerelateerde thema’s zoals isolatie, verlichting of beglazing aan de orde, maar kijken adviseur en bewoners ook naar de ‘bredere’ mogelijkheden om in en rondom een pand aan duurzaamheid te werken.
‘Duurzaamheid is veel breder dan energie alleen,’ zegt Dingena Verkerk, namens Arcadis verantwoordelijk voor de uitvoering van de scan. ‘En door ook naar andere aspecten van duurzaamheid te kijken, kun je soms heel goed maatregelen bundelen. Een bewonersinitiatief dat zich inzet voor klimaatadaptatie, kan daarmee soms tegelijkertijd de biodiversiteit versterken. Dat is natuurlijk dubbele winst.’
Wateroverlast of hittestress
Erik Arkesteijn: ‘We hebben ervoor gekozen om bij de scan niet alleen naar energieverbruik te kijken, maar ook andere aspecten van verduurzaming in kaart te brengen. Dat kan van alles zijn. Doen de bewoners al iets om wateroverlast of hittestress tegen te gaan? Zijn er mogelijkheden om samen met andere partijen in de buurt initiatieven te organiseren op het gebied van afvalverwerking of hergebruik van grondstoffen? En hoe kijken bewoners aan tegen de gezondheidsaspecten van hun gebouw? We kijken echt naar het hele plaatje.’Hotel Buiten in AmsterdamAdvies van Arcadis bij Markehuis in Grolloo
Hotel Buiten
Een van de bewonersinitiatieven die aan de verduurzamingsscan heeft meegedaan is Hotel Buiten. Dit bewonersinitiatief, aan de oever van de Amsterdamse Sloterplas, richt zich op het versterken van de sociale cohesie in de buurt. Om dat voor elkaar te krijgen runnen de bewoners onder meer een café-restaurant, dat is ondergebracht in geschakelde zeecontainers. Een tijdelijk onderkomen, waar verduurzaming een belangrijk thema is. Harald Eversmann: ‘Het pand is volledig opgebouwd uit restmateriaal dat de bewoners via via konden vinden, zoals tweedehands zeecontainers en tweedehands raampartijen. Mede daardoor gebruiken ze veel te veel energie. De zeecontainers en raampartijen sluiten net niet goed op elkaar aan, waardoor het pand slecht geïsoleerd is. De bewoners hebben wel een warmtepomp laten installeren, maar door de slechte isolatie staat die veel te hard te draaien. Dat viel me meteen op toen ik door het pand liep: wat is het hier warm!’
Buurtbatterij
Tijdens de scan heeft Eversmann samen met de initiatiefnemers in kaart gebracht wat hun mogelijkheden en wensen zijn op het gebied van duurzaamheid en energie. De initiatiefnemers willen graag bijdragen aan een groene, duurzame energievoorziening in hun buurt en denken daarom onder meer na over de aanschaf van een zogeheten buurtbatterij, een voorziening om zelf opgewekte energie centraal in de buurt op te slaan.
Eversmann: ‘Dat is op dit moment nog geen investering die economisch rendabel is, maar je kan daarmee wel als initiatief laten zien wat je voor je buurt kan betekenen. Bovendien kan een gezamenlijke pilot met een buurt veel waardevolle inzichten opleveren.’
De scan is uitgemond in een adviesrapport met een aantal concrete adviezen. Arcadis adviseert de bewoners onder meer om het pand op een aantal plaatsen beter te isoleren, zodat de warmtepomp minder hard hoeft te draaien. Een ander advies betreft het gebruik van regenwater. Eversmann: ‘Op dit moment loopt bij zware regenval de fundering onder. Om dat probleem te verhelpen pompen de initiatiefnemers van Hotel Buiten het water weg. Wij gaan ze adviseren om het regenwater juist te gebruiken, bijvoorbeeld om de wc’s door te spoelen. Dan hoeven ze minder te pompen, en besparen ze op hun eigen waterverbruik.’ De Holm in Den Andel
Maatwerk
Inmiddels heeft Arcadis de verduurzamingscan bij zestien bewonersbedrijven afgenomen. Hoewel de energierekening van een aantal bewonersinitiatieven omlaag kan, vallen vooral de verschillen tussen de bewonersinitiatieven op. Dingena Verkerk: ‘Sommige bewonersinitiatieven zijn al heel ver op het gebied van bijvoorbeeld energie, biodiversiteit of afvalscheiding. Maar we zijn ook panden tegengekomen waar letterlijk de gaten in de muren zitten en waar je met betrekkelijk eenvoudige maatregelen al veel winst kan behalen. Al hangt dat natuurlijk ook af van de investeringscapaciteit van de bewoners. Het zal echt maatwerk worden per initiatief.’
Individueel rapport
Van alle scans wordt een individueel rapport gemaakt met adviezen aan de bewonersinitiatieven. De initiatiefnemers kunnen de verschillende bevindingen bovendien teruglezen in een gezamenlijke eindrapportage. Dingena Verkerk: ‘In deze rapportage laten we per locatie zien wat de bewoners al op het gebied van duurzaamheid gedaan hebben, en waar hun grootste kansen liggen. Zo kunnen de initiatieven elkaar inspireren en leren van elkaars sterke punten.’
Met de afronding van de verduurzamingscan begint voor veel bewonersinitiatieven een volgende fase: het rondkrijgen van de financiering. De initiatieven worden daarbij ondersteund door KNHM Participaties, dat met de bewoners meedenkt, meerekent en in sommige gevallen meefinanciert. Erik Arkesteijn: ‘Aan veel maatregelen en adviezen hangt natuurlijk een prijskaartje. Daarom is het belangrijk dat we samen in kaart gaan brengen wat er mogelijk is op het gebied van subsidies, maar wellicht ook aanvullende financiering. We willen echt voorkomen dat bewoners hele mooie oplossingen op het gebied van duurzaamheid bedenken, maar hun plannen vervolgens stuklopen op de financiering.’
(Tekst: Jeroen van der Spek)
Inzet specialistische kennis Arcadis
Voor de duurzaamheidscan doet KNHM een beroep op Arcadis, een toonaangevende internationale organisatie die ontwerp-, engineering- en adviesdiensten levert voor een duurzame gebouwde en natuurlijke omgeving.
Arcadis werkt in het kader van haar MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) programma nauw met KNHM samen en heeft veel specialistisch kennis in huis op het gebied van duurzaamheid en energie. Bij ingrijpende aanpassingen aan een pand (zoals het versterken van een dakconstructie ten behoeve van de plaatsing van zonnepanelen of het aanbrengen van dakisolatie) beschikt Arcadis ook over specialisten die kunnen meedenken over de bouwkundige aspecten.
