Terugblik op de online bijeenkomst “Gemeenschapskracht in welzijn en zorg”
De coronacrisis maakt zichtbaar hoe groot de waarde is van bewonersinitiatieven op het gebied van ondersteuning aan ouderen en kwetsbaren. In deze online bijeenkomst bespreken we de mogelijkheden om activiteiten op het terrein van welzijn en zorg te verbreden of verdiepen. Na een algemeen en gezamenlijke intro van Jan Smelik van Austerlitz Zorgt en Marja Heijnen van De Holm in Den Andel, gingen deelnemers uiteen in vier groepen. Daar werden de thema’s diepgaander besproken.
De Holm
Marja Heijnen, initiatiefnemer van De Holm in Den Andel: In 2016 sloot de basisschool in Winssen. Het dorp wilde een ontmoetingsplek behouden. De school werd daarvoor gebruikt. Deze is door de gemeente in bruikleen gegeven aan het dorp met de optie om de school op termijn te kopen. Er werden een ontmoetingsplek (thuiskamer) en een winkel gerealiseerd. Een winkel geeft immers ook meteen reuring. Ze probeerden signalen uit het dorp op te vangen en daar een actie aan te verbinden. In de thuiskamer kan koffie worden gedronken en samen worden gegeten. En er is ruimte voor een goed gesprek. De vrijwilligersgroep werd steeds groter. Er ontstaat nu behoefte om te professionaliseren. De thuiskamer heeft een formeel (dagbesteding) en informeel deel. Ze willen een dorp ondersteunend team opzetten.Marja deelt de volgende ervaringskwesties:
- Subsidie: pand was eerste 2 jaar in bruikleen. In eerste instantie lukte het niet om de financiering rond te krijgen. Er is begonnen met activiteiten waarmee we wat inkomsten konden genereren, zoals de winkel en de maaltijden. Door de financiële toezegging van KNHM Participaties voor een lening is ook financiering gekregen bij een provinciaal fonds en kon het gebouw worden aangekocht. Structurele subsidie op exploitatie of organisatiefinanciering wordt echter vrijwel altijd afgewezen, terwijl de plek juist veel sociale en maatschappelijke componenten heeft.
- Samenwerking met gemeentes: een bewonersinitiatief past moeilijk in het beleid van een gemeente. De vraag is waar dat aan ligt. Het is nog niet gelukt om een basisfinanciering te regelen bij de gemeente.
- Maatschappelijke impact wordt wel gezien en gewaardeerd, maar de financiering ervan blijft vaak uit. Wat is er nodig om die stap wel te zetten? Om die maatschappelijke impact naar waarde te belonen. Het is nodig voor je structuur en continuïteit.
Austerlitz Zorgt
Jan Smelink, Austerlitz zorgt: Hoe kom je tot zo’n initiatief en hoe zet het zich voort? Er zijn 3 fasen te onderscheiden.
- 2013 welzijn en ondersteuningsdiensten gestart
- Realisatie zorgwoningen. Deze worden opgeleverd in augustus 2020
- In 2025 willen we de rest van het dorp levensloopbestendig maken
Droom
Belangrijk is om een missie of droom te hebben, waar je met elkaar naar streeft. Voor Austerlitz Zorgt was dat: mensen moeten tot hun dood in hun dorp kunnen blijven wonen. Er waren aanvankelijk geen zorgwoningen in Austerlitz. Wanneer mensen meer intensief zorg nodig hadden, moesten mensen het dorp uit. Dat is funest voor het onderhouden van relaties, je gevoel van sociale verbondenheid etc. Er is voor gestreden om de voorzieningen in het dorp te krijgen. Eerst eenvoudige voorzieningen, later dus woningen. Voor de toekomst is het de wens om de woningen in de rest van het dorp levensloopbestendig te maken. Het is daarbij vaak aan de dorpsbewoners zelf om hun huis levensloopbestendig te maken.
Team en vrijwilligers
Er is een dorpsteam opgericht bestaande uit drie personen, waaronder de dorpsondersteuner en de zorgcoördinator. Dorpsondersteuner is vrijwilligerscoördinator en het loket voor WMO van de gemeente. Ze stuurt vrijwilligers aan, ondersteunt mantelzorgers en de gemeente en burgers bij aanvragen i.k.v. WMO. De gemeente geeft subsidie voor dit dorpsteam.
Het dorpsteam werkt zelfstandig en rapporteert aan de zorgcoöperatie. Deze rapporteert aan de wethouder. Dat werkt goed. Het is bijzonder dat de gemeente zoveel vrijheid heeft gegeven aan het initiatief. Er zijn veel vrijwilligersdiensten in Austerlitz. Er zijn ongeveer 450 leden (40% van de inwoners) die met elkaar het dienstenpakket bepaald hebben. Bijvoorbeeld de huisarts in het dorp houden/krijgen.
Bouw
De nieuwbouw van de zorgwoningen ging gepaard met de bouw van onder andere een dorpshuis en nieuwe school en peuterspeelzaal. Er komen zowel jongeren als ouderen te wonen. Naast het hoofdcomplex zijn ook patiowoningen gebouwd. De realisatie van het totaal was een complex proces, omdat je met veel functies te maken hebt. Al met al was het een complex proces en een opgave om iedereen aangehaakt te houden. Draagvlak in het dorp is erg belangrijk, dat vindt ook de gemeente.
Waarom is het in Austerlitz gelukt? Je moet de tijd mee hebben, groot draagvlak in het dorp hebben, er moet een basis sociale cohesie zijn en een gemeente die meewerkt.
Themasessies
We spraken in deelsessies over een aantal gezamenlijke uitdagingen, die we kunnen onderverdelen in 4 thema’s:
1. Samenwerking met de gemeente
Hoe sluit je als bewonersinitiatief aan op het beleid van de gemeente? Onder welke omstandigheden wil een gemeente je activiteiten of je organisatie financieel ondersteunen?
Veel gemeenten zitten nog in een conservatieve rol. Gelukkig zie je gemeenten in toenemende mate veranderen ten gunste van bewonersinitiatieven in het kader van welzijn en zorg. Een van de dilemma’s die werd benoemd is dat de gemeenten vaak geen integrale benadering hanteren. Het is een bekend fenomeen dat je als bewonersinitiatief ook de ambtenaren van een gemeente op één lijn moet krijgen. Er blijkt niet altijd ruimte bij ambtenaren om over hun “grenzen” heen besluiten te nemen of af te stemmen. Daar komt dan ook de afstemming nog bij met zorgleveranciers en welzijnsinstellingen.
Tips:
- Belangrijk is dat je goed kunt formuleren wat je aan de gemeente vraagt en wat jouw droom is. Vervolgens moet je iemand vinden die weet hoe de hazen binnen de gemeente lopen, samen met hem/haar verkennen wie er waar over gaat, wie de sleutelfiguren zijn. Dan moet je ook nog weten wie de budgetten beheert. Soms kan je via jouw netwerk deze personen bereiken, bijvoorbeeld via kennissen of jouw sportvereniging.
- Zorg voor voldoende draagvlak voor jouw initiatief in jouw dorp of wijk.
- Zorg voor medestanders: dorpsraad wijkraad, zorgleveranciers en andere organisaties.
- Doe ook bij andere (bewoners)initiatieven inspiratie op. Of betrek KNHM foundation.
- Sluit je aan bij organisaties als krachtige kernen of kleine kernen in jouw provincie. Of bij LSA als jouw initiatief in de stad zit.
- Kijk of Nederland zorgt voor elkaar of KNHM foundation wat voor je kan betekenen.
- Bekijk het collegeprogramma van jouw betreffende gemeente. Over jouw specifieke initiatief en ook over burgerparticipatie.
- Kijk of er een initiatievenmarkt is in jouw gemeente. Vaak kan je daar jouw initiatief presenteren aan de raad. Houd er wel rekening mee dat je officieel geen zaken kunt doen met de raad, omdat ze een controlerende functie hebben. Maar probeer het eerst via het college.
- Ga buurten bij vergelijkbare initiatieven.
2. Samenwerking met zorgorganisaties
Sluit je een contract af met een bestaande zorgorganisatie uit de regio of neem je zelf zorgpersoneel in dienst? Centraal in het gesprek staat hoe je continuïteit krijgt in je organisatie, hoe je dit financiert en wat is de rol van de overheid.Voorbeelden zijn Klooster&Buren en Austerlitz Zorgt, beiden organiseren zorg. In Kloostburen is het zorgcomplex Olde Heem eigendom van de Coöperatie Klooster&Buren en er is een professioneel zorgteam in dienst van de coöperatie. Dit team wordt gefinancierd door de pgb van de bewoners van het Olde Heem.
In Austerlitz zorgt worden de wijkverpleegkundigen betaald door de gemeente en door de coöperatie. Zij werken als zzp’ers. In Austerlitz zorgt is er vanaf het begin een betrokken relatie met de gemeente. Het blijft wel afhankelijk van personen. Verkiezingen met nieuwe bestuurders of het wisselen van ambtenaren kan de continuïteit beïnvloeden.
Het zou goed zijn als het meer vanzelfsprekend is dat taken die door burgers worden uitgevoerd dat daar budget voor wordt vrijgemaakt bij de overheid.
3. Locatie
Er waren een paar belangrijke thema’s die bovenkwamen in het gesprek rondom locatie: Hoe kom je aan een goede locatie, hoe zorg je dat je een locatie ook gegund wordt en hoe organiseer je de financiering ervan zodanig dat je een haalbare exploitatie kunt hebben?
Hieruit kwam naar voren het belang van een goede relatie met stakeholders. De gemeente is hier altijd een belangrijke partij in.
- Probeer inzichtelijk te maken wat het oplevert voor de gemeente wanneer jullie bepaalde activiteiten organiseren of een locatie onder je hoede nemen. Dat is vaak een goed uitgangspunt voor je onderhandeling over bijvoorbeeld huurprijs of koopprijs, de verantwoordelijkheid van de gemeente voor staat van onderhoud of het gunnen van bepaalde diensten aan jullie organisatie.
- Je hebt binnen de gemeente een contactpersoon nodig die een goed netwerk binnen de gemeente heeft en je kan verbinden met relevante ambtenaren.
- Praat met zoveel mogelijk partijen over je plannen en kijk waar je kunt samen werken, bijvoorbeeld met de woningcorporatie, met de gemeente, met een zorgorganisatie.
- Wees flexibel, pas aan waar nodig om samen met noodzakelijke stakeholders verder te komen.
- het kan zinvol zijn om een nulmeting te maken van bijvoorbeeld zorggebruik in de gemeente. Dan kun je na 2 jaar laten zien dat je impact op bijvoorbeeld WMO gelden.
Daarnaast is het belangrijk te beseffen dat het een reis is, zoals Marja ook beschreef. Het begint klein met bijvoorbeeld een winkeltje en een koffietafel, en daarmee maak je contact, hoor je wat nodig is en bouw je uit. Vanuit een locatie de vraag stellen: waar zouden we deze ruimte voor kunnen benutten?
Tips:
- Leer van anderen maar besef dat elke buurt anders is, copy paste werkt niet.
- Inspiratieboekje Zorgsamenbuurt bevat een stappenplan hoe iets op te starten in een buurt. Start bij een plek en vraag rond: wat zou je daar willen en kunnen doen. http://www.kilimanjarowonen.nl/Projecten/Zorgsamenbuurten.html
- Kijk eens op Nederland Zorgt voor Elkaar, het landelijk netwerk van bewonersinitiatieven die zich bezighouden met welzijn, wonen en zorg.
4. Financiering en verdienmodel
Hoe financier je je zo’n ambitieus plan, bijvoorbeeld zoals Austerlitz? Hoe creëer ik continuïteit in m’n inkomsten en hoe genereer ik inkomsten los van subsidies? Vaak is er wel financiering te vinden voor activiteiten maar organisatiefinanciering blijkt lastig. Hoe genereer je eigen inkomsten los van subsidies en giften?
Financiers kijken naar een paar dingen: een haalbaar plan, een gezond verdienmodel, de kracht van het team en netwerk/ draagvlak. Ben je bewust van de reis: het start met kleine burendiensten, een eenmalige subsidie voor activiteiten, zichtbaarheid in het dorp en groeit door naar meer structurele activiteiten en financiering. Eerst zul je moeten bewijzen dat je relevant bent, draagvlak en impact hebt. Daarna kan het uitgroeien naar contracten voor langere termijn.
Er zijn verschillende manieren waar op je duurzame financiering voor je initiatief kunt vinden:
- Vastgoed/een fysieke plek kan werken als verdienmodel door ruimtes te verhuren aan voor de buurt relevante organisaties. Je kunt denken aan een mix van huurders, waaraan je meer commerciële huurprijzen kan geven of meer maatschappelijke tarieven hanteert. Hiermee bekostig je de vaste lasten en kun je zelf activiteiten organiseren waar geen of weinig inkomsten op binnenkomen.
- Het is heel normaal en acceptabel voor de meeste mensen wanneer je een tarief rekent voor activiteiten of een vergoeding vraagt voor koffie/ thee/ maaltijden.
- het helpt als je zekerheid van inkomsten kunt garanderen door lange termijn contracten af te sluiten met bijvoorbeeld zorgorganisaties die voor x jaar gebruik van jouw ruimtes toezeggen.
- Vaak ligt een deel van de oplossing in een goede samenwerking met de gemeente, met name ook op ambtelijk niveau. Vanuit KNHM foundation gebruiken we ons netwerk onder gemeenten graag om draagvlak te creëren voor een initiatief dat wij steunen. De gemeente is vrijwel altijd een stakeholder.
- Vaak leunen dit soort initiatieven sterk op vrijwilligers, met name voor de kleine diensten als koffieochtenden, maaltijden, vervoer etc. Investeer dus ook in de betrokkenheid en het welzijn van je vrijwilligers.
- Voor het opstarten van initiatieven kun je vaak wel subsidies krijgen evenals voor de inrichting van een ontmoetingsruimte, een keuken (bij fondsen, zoals VSBfonds, stichting DOEN, de lokale Rabobank, provinciale fondsen).
- Doe je licht op bij andere initiatieven in de buurt. Hoeveel vragen zij voor een kopje koffie? Hoe hebben zij bepaalde dingen georganiseerd? Waar hebben ze financiering gevonden?
- Maak je verdienmodel inzichtelijk: wanneer het pand voor een bepaald bedrag moet worden aangekocht, verbouwing nodig is en er bijvoorbeeld veel onderhoud aan vast zit, drukt dit uiteindelijk ook op je exploitatie op de lange termijn. Een gunstigere aankoopprijs of een eenmalige subsidie voor verbouwing kan dan een goede manier zijn om de jaarlijks terugkerende kosten (onderhoud, beheer, financieringslasten) te beperken.
- Financiering is vaak een mix: lokaal provinciaal fonds, donatiegeld voor inrichting/ keuken etc, lening van KNHM Participaties, subsidies voor activiteiten.
- Ook is crowdfunding of community funding een interessant vorm van financiering om te verkennen: er zijn voorbeelden waar best behoorlijk wat geld uit het dorp of de wijk op te halen. Dat kunnen giften zijn, maar ook leningen.
- In het geval van nieuwbouw van bijvoorbeeld een knarrenhof is de uitdaging om de financiering van de ontwikkelfase slim te organiseren, bijvoorbeeld architecten en andere adviseurs te vragen pas te factureren wanneer de bouwvergunning rond is en financiering kan worden aangetrokken. Hetzelfde t.a.v. de betaling van de aankoop van de grond, kijk of dat kan onder voorwaarden van het verkrijgen van de bouwvergunning. Tenslotte kun je, wanneer al bekend, de toekomstige bewoners vragen een bedrag te investeren in de voorfase, dus een deel van het aankoopbedrag wordt in een vroeg stadium ontvangen. Wanneer eenmaal alle randvoorwaarden op orde zijn (voldoende kopers/ huurders, bouwvergunning, grond, haalbaar plan etc) dan is ook financiering door een bank bijvoorbeeld mogelijk.
- Wanneer het gaat om wonen en zorg: kijk naar de stimuleringsregeling wonen en zorg: https://www.rvo.nl/subsidie-en-financieringswijzer/stimuleringsregeling-wonen-en-zorg-swz
We danken alle deelnemers en experts voor het bijwonen van deze online bijeenkomst. Heb je nog vragen? Neem gerust contact op met ons op.