De Hortus Alkmaar is de voormalige productietuin van de VSM, producent van homeopathische geneesmiddelen en gezondheidsproducten. In 2011 wordt de productie van kruiden gecentreerd in Duitsland en wil VSM de tuin ontmantelen. Een groep medewerkers en bewoners vindt dit een verlies voor Alkmaar en slaat de handen ineen. Maar kunnen zij deze bijzondere botanische tuin wel overnemen en draaiende houden?
Met ruim 16.000 bezoekers per jaar is dat antwoord een volmondig ja. Erik ten Winkel, penningmeester van de Stichting Hortus Alkmaar, vertelt hoe de tuin is uitgegroeid tot de grootste goed gedocumenteerde collectie medicinaal gebruikte kruiden van Nederland en wellicht West-Europa.
Hoe hebben jullie het aangepakt toen VSM duidelijk maakte de boel te willen verkopen?
“We hebben gesprekken gevoerd met de directie en zij wilden, in afwachting van een koper, de grond voor een schappelijke prijs aan ons verhuren. Toen hebben we ons verenigd in een stichting en de tuin met een grootte van 8.000 m2 overgenomen en opengesteld voor het publiek. In de jaren die volgden, hebben we de tuin vergroot naar 18.000 m2, doordat we het aangrenzende stuk gemeentegrond konden pachten. Dit konden we betalen door inkomsten uit de winkel en horeca en door de productie van kruiden uit de tuin.”
Dat klinkt als veel werk! Hoe organiseer je dat?
“Naast ons stichtingsbestuur dat uit vijf mensen bestaat, hebben we een kleine staf van 2,7 betaalde fte. Maar het grootste gedeelte van het werk in de tuin wordt gedaan door de ruim 100 vrijwilligers uit de buurt. Zij verzorgen bijvoorbeeld ook de natuur- en milieueducatie: veel scholen uit de gemeente Alkmaar komen bij ons in de tuin voor hun lessen over natuur. Ook hebben we een Raad van Aanbeveling, waarin onder andere een KNHM adviseur zit.”
In 2018 heeft VSM de grond en het pand verkocht aan een ontwikkelaar. Wat gebeurde er toen?
“Er zijn heel veel mogelijkheden voorbij gekomen in net zoveel gesprekken. Uiteindelijk besloot de koper dat hij een deel van de tuin en de panden aan ons wilde verkopen voor een redelijke prijs. We moesten wel een stuk grond van 5.000 m2 afstaan waardoor we minder planten kunnen produceren voor verkoop aan natuurlijke geneesmiddelenproducenten. Voor onze ambities bleef er op dat moment nog voldoende over. De koop financierden we voor de ene helft zelf via crowdfunding en donaties, de andere helft via een investering van KNHM Participaties en de Koninklijke Vereniging Homeopathie Nederland (KVHN).”
Je zegt ambities, kun je daar wat meer over vertellen?
“De tuin is in al die jaren ontwikkeld tot een botanische rijkdom in een natuurlijke biotoop. Met een unieke collectie geneeskruiden: met ruim 800 soorten de grootste van Nederland! Daar zijn we natuurlijk enorm trots op. Maar we willen nu ook de publieksfaciliteiten verder verbeteren. Jaarlijks bezoeken duizenden belangstellenden immers onze tuin om te genieten van de bloemenpracht en de bijzondere sfeer. We zijn in die zin een soort achtertuin van de hele regio, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en waar sommige vrijwilligers kunnen re-integreren of doorstromen naar de arbeidsmarkt.”
Hoe zorgen jullie voor voldoende geld om de komende jaren die ambities te realiseren?
Naast het verkopen van plantenmateriaal en zaden is ons verdienmodel meer op publiek gericht: we vragen een kleine entreeprijs, er komen inkomsten uit de horeca en de winkel en je kunt een stukje tuin adopteren of vriend worden van de Hortus. Daarnaast zijn we heel blij met een aantal zakelijke donateurs en sponsors.”
Heb je nog een tip voor buurtgenoten die ook een dergelijk initiatief willen starten met elkaar?
“Zorg bij de start van je initiatief voor voldoende ervaring en kennis aan boord. Je ziet heel veel initiatieven sneuvelen omdat ze met goede bedoelingen beginnen maar dan ergens halverwege verkeerde beslissingen maken op basis van geen of te weinig kennis. Als je in het begin goed inventariseert welke ervaring je wel hebt en vooral wat je mist, dan kun je daarop voorsorteren. Haal dan mensen bij je team die je goed kunnen adviseren, zoals de vrijwillige adviseurs van KNHM bijvoorbeeld. Dan is de kans op succes een stuk groter.”
Als laatste vraag: is het Artemisia annua zaad nog te krijgen bij jullie?
“Haha ja, daar was een hele run op! Het bleek dat de president van Madagaskar had beweerd dat dit plantje hielp tegen het coronavirus. Hij maakte er zelf kruidenthee van. Mensen uit allerlei landen belden ons vervolgens op en binnen twee weken waren we door halve voorraad heen. Er is overigens geen wetenschappelijk bewijs dat het kruid helpt tegen het virus. Maar ik begrijp wel dat mensen alles willen proberen om te kijken of het werkt. En ja, we hebben dit jaar een verse voorraad zaad geteeld.”
Steun KNHM foundation voor Hortus Alkmaar
De Stichting Hortus Alkmaar kenmerkt zich door een bestuur met sterke CV’s en een groot netwerk maar ook met oog voor de verschillende kwaliteiten die in zo’n bestuur nodig zijn. Dit verhoogt duidelijk de kans van slagen. Het verdienmodel is goed gespreid met verdiensten uit productie, horeca en winkelverkoop, diverse diensten en diverse vormen van sponsoring. Redenen voor KNHM Participaties om te investeren in Hortus en plaats te nemen in de Raad van Aanbeveling (RvA). Op die manier steunen we dit initiatief zowel financieel als met advies en coaching.
