“Iets doen zit er bij ons echt ingebakken”
Nederland is koploper in vrijwilligerswerk. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau zet bijna 50 procent van de volwassen Nederlanders zich onbetaald in voor de samenleving. Dat dit aantal in bijna geen ander land op de wereld zo hoog is, is niet zo gek volgens Lucas Meijs, Professor Strategische Filantropie en Vrijwilligerswerk aan de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit. “Nederlanders zijn het gewend om dingen zelf te regelen.”
Van oudsher kent Nederland een civil society-traditie, waarin burgers zich op basis van hun eigen normen en waarden samen organiseren en gedeelde interesses in het publieke domein nastreven. Je ziet het terug in de talloze sportverenigingen, dorpsverenigingen, milieugroeperingen, op geloof gebaseerde organisaties, vakbonden, coöperaties, beroepsverenigingen en onafhankelijke onderzoeksinstituten. Lucas: “Civil society gaat al best een tijdje terug. Die zelforganisatie zit er dus al vroeg in.” Door de verzuiling werd niet alleen de verenigingscultuur nog groter, ook de vrijwilligers die al die verenigingen draaiende hielden waren talrijker. “In overheersend katholieke landen wordt nog altijd veel minder vrijwilligerswerk gedaan, omdat het meeste daar wordt geregeld via de kerk en de pastoor. En ook al zijn we inmiddels minder religieus georganiseerd en is de verzuiling verdwenen, het aantal verenigingen is niet direct afgenomen. Nederlanders zijn het gewend om dingen zelf te regelen en dat is nooit veranderd.”
Universeel toepasbaar
Het vrijwilligerspotentieel wordt gepaald door de bereidheid, beschikbaarheid en bekwaamheid om vrijwilligerswerk te doen. Theoretisch gezien is dit universeel toepasbaar. “Maar”, zegt Lucas, “vooral die bereidheid verschilt per cultuur. In veel Angelsaksische landen staat vrijwilligerswerk synoniem
aan ‘unpaid labour’, onbetaald werk om de betaalde krachten te ondersteunen, bijvoorbeeld in het ziekenhuis. Terwijl vrijwilligerswerk voor ons in Nederland meer voelt als iets dat bij je cultuur en gemeenschap (zuil) hoort. Je bent lid van die kerk of vereniging, dus doe je actief mee, punt. Het hoort er gewoon bij.” Ook verschilt het per cultuur wat men onder vrijwilligerswerk verstaat. In veel landen draait de scouting op vrijwilligers terwijl in bijvoorbeeld Turkije de scouting veel dichter bij het leger staat. In Amerika doen velen vrijwilligerswerk in ziekenhuizen, terwijl dat in Scandinavië bijna alleen betaalde krachten zijn. “En waar we in het westen het geven van je tijd als een waardevolle vrijwillige bijdrage zien, vinden ze in India bloed doneren veel waardevoller dan tijd die ze in overvloed hebben”, vult Lucas aan.
KENYA
Een land dat lang afhankelijk is geweest van donaties en vrijwillige hulp van buitenaf nam zelf de touwtjes in handen tijdens een periode van de ergste droogte in 60 jaar. Met de campagne Kenyans for Kenya (K4K) werd maar liefst 11 miljoen US dollar opgehaald. Het bijzondere is dat ongeveer een kwart van dat bedrag is gedoneerd door Keniaanse individuen, elk 1 US dollar of minder gevend. Voor Kenianen een waardevolle bijdrage, bijdrage en duidelijk een vorm van filantropie en vrijwilligerswerk.
AUSTRALIE
Australië zit qua vrijwilligerscultuur in verenigingsverband tussen Nederland en Angelsaksische landen in. Er heerst een echte verenigingscultuur voor een aantal Australische sporten, zoals Australian rugby, waarbij iedereen van elk niveau de sport kan beoefenen. Die verenigingen draaien dan ook op vrijwilligers. Bij wereldsporten als honkbal werkt het echter meer als in Amerika: alleen het eerste team is belangrijk. Als je na je 12e niet bent geselecteerd voor het eerste team beoefen je die sport eigenlijk nooit meer in georganiseerd verband en stopt ook het vrijwilligerswerk. Overigens draaien de meeste gemeenschappen in Australië op vrijwilligers: als je met zijn twintigen in een heel afgelegen dorp woont, moet je ook met z’n twintigen zien te overleven. Vrijwilliger zijn bij de brandweer is daar dan ook een veelvoorkomende klus, overigens met zoveel groepsdwang die het eigenlijk bijna geen vrijwilligerswerk meer maakt.
Massaal toegestroomde vrijwilligers
Wel zijn er wereldwijd enkele trends te ontdekken als het gaat om vrijwilligerswerk. Zo poppen er steeds meer nationaal georganiseerde dagen op, dagen waarop je je met een groep vrijwillig kunt inzetten: NL Doet in Nederland, Mandela Day in Zuid-Afrika, Martin Luther King Day of Service in Amerika. En de jonge, gestudeerde middenklasse is vooral verantwoordelijk voor de groei van de tweede trend: ‘evenement fondsenwerving’. Bijvoorbeeld de Ice Bucket Challenge, die aandacht bracht voor de spierziekte ALS, oorspronkelijk ontstaan in Amerika en vervolgens een wereldwijde hype. Lucas: “Een derde trend is de ‘disaster volunteering’, je actief en vrijwillig inzetten na een ramp. Zoals het helpen van vluchtelingen op Lesbos, of de massale onverwacht toegestroomde vrijwilligers uit eigen land na de aardbeving in Japan (1995).”
Positief activisme
Jongeren doen elkaar altijd na. Dus dankzij de digitalisering en de globalisering waaien al die trends over van land tot land en worden veel meer jongeren bereikt dan vroeger. “Overigens”, vult Lucas aan, “de jeugd is tegenwoordig ook veel individualistischer en dat uit zich wat mij betreft vooral in een positief activisme. Ze zien een probleem en denken: ‘wat ga ik daaraan doen?’ Vervolgens gaan ze zich organiseren en richten ze een social enterprise op, in plaats van af te wachten of te wijzen naar de overheid.”
Postduivenvereniging
Ook al zijn er geen signalen dat de vrijwilligersaantallen achteruit gaan, Lucas denkt wel dat er een en ander zal veranderen in het verenigingsleven, met name het traditionele verenigingsleven,met vrijwillige besturen en organisatoren. “Men heeft geen hulp meer nodig om iets te doen, het is zo makkelijk geworden om iets zelf te organiseren. Een simpel oproepje in de buurtapp levert zo een groep enthousiaste mensen op. Plus, er zijn natuurlijk ook gewoon activiteiten die stoppen. Helaas zie ik de toekomst voor de wandelvereniging en de postduivenvereniging dan ook somber in.”
RUSLAND
In communistisch Rusland was vrijwilligerswerk nooit echt vrijwillig. Terwijl senioren in Nederland de grootste groep vrijwilligers vormen doen Russische senioren (vrijwel) geen vrijwilligerswerk. Russische jongeren daarentegen zetten zich wel vrijwillig in. Maar omdat overheid en NwGO’s nog altijd niet worden vertrouwd doen ze dat voornamelijk via hun werkgever.
Lucas Meijs is hoogleraar “Vrijwilligerswerk, civil society en ondernemingen” aan de Rotterdam School of Management (RSM), Erasmus Universiteit en verbonden aan het Erasmus Centre for Strategic Philanthropy (ECSP). Zijn vele onderzoeken en publicaties maken hem een expert op het gebied van vrijwilligerswerk en de organisatie van vrijwilligers.
