Sinds de verschijning van Dan Buettners eerste boek over ‘Blue Zones’ in 2008 hebben de blauwe zones wereldwijd de status veroverd van inspiratiebron voor een gezonde leefstijl. Wat kunnen we leren of overnemen van die plekken op aarde waar meer mensen dan gemiddeld in goede gezondheid de 90 of 100 halen? We vroegen het Daan Bultje van Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN): dat mensen in onze noordelijke provincies gezond oud wil laten worden.
“Die blauwe zones zijn natuurlijk per ongeluk ontstaan, daar zit geen beleid achter”, zegt Daan. “In de onderzoekswereld zijn ze – vooral dankzij het werk van Michel Poulain – een bekend fenomeen geworden, dat ook ons heeft geïnspireerd. Als mensen ergens ter wereld door toevallige, gunstige omstandigheden in goede gezondheid oud kunnen worden, kunnen we die omstandigheden dan niet zelf creëren?”
Daan is directeur van HANNN, ruim 10 jaar geleden opgezet met als doel het healthy ageing-onderzoek van het UMCG een breder podium te geven. “Wij kiezen voor een levensloopbenadering, oftewel: gezond ouder worden duurt een leven lang en begint niet na je 65ste. Op zoek naar een wervend motto voor onze activiteiten ontstond de ambitie om van deze regio de eerste ‘Man made blue zone’ te maken. We bedoelen die kreet niet als blauwdruk, maar als aansprekend beeld: het gaat om méér dan gezondheidzorg, het gaat ook om een gezonde omgeving en een gezonde leefstijl: beweging, voeding en sociale netwerken.”
Bloeizone Fryslân
Omdat blue zones een beschermde merknaam zijn geworden, wil Daan op dat begrip zelf niet te veel focussen. Toch was hij aangenaam verrast toen de provincie Friesland de blue zone als doel in haar laatste bestuursakkoord benoemde en aan HANNN vroeg om er een plan voor te uit te werken. De gedachte is dat een ‘blue zone-aanpak’ een oplossing kan bieden voor knelpunten op het gebied van gezondheid en leefbaarheid. ‘Bloeizone Fryslan’ steunt op een combinatie van zes principes: actief burgerschap, gezonde omgeving, actief ontspannen, gezonde mobiliteit, gezond wonen en gezonde voeding. Daan: “We pakken deze elementen pragmatisch op, passend bij de Friese cultuur, natuur en technologische mogelijkheden. Dus geen kopie van bestaande blue zones, maar een eigen, Friese versie.”
Actief burgerschap
Hoe werkt Bloeizone Fryslân en hoe wordt het een succes? Daan: “Eind 2023 moet er in minimaal 15 gemeenten een lokale Bloeizone zijn. Hiertoe gaan ‘vliegende brigades’ – bijvoorbeeld studenten – op zoek naar plekken in Friesland waar al initiatieven bestaan. Het gaat dan altijd om een combinatie van enkele van de genoemde zes thema’s. Initiatieven uit de lokale gemeenschap, dus van onderop, zorgen voor breed draagvlak. Naast actief burgerschap is ook uithoudingsvermogen nodig, want een initiatief wordt niet altijd meteen omarmd. Wat helpt is als er ‘systeemspelers’ bij betrokken zijn: een huisarts, een buurtsportcoach of een dorpsondersteuner. De laatstgenoemde persoon zorgt voor onderlinge verbinding én verbinding tussen formele en informele zorg. En zo iemand uit de eigen gemeenschap is veel effectiever dan een overheidsfunctionaris. De rol van HANNN is: energie toevoegen op het juiste moment en helpen bij organisatie of lobbywerk.”
Bakkeveen geeft het goede voorbeeld
Een aansprekend lokaal initiatief is Bakkeveen. Hier is na een initiatief van ‘leefstijlhuisarts’ Jon Brouwers een brede dorpsbeweging ontstaan, met veel vrijwilligers. Daan: “Ze organiseren gezamenlijk gezonde activiteiten, gericht op preventie en tegengaan van overgewicht. Van het een komt het ander, er groeien contacten, Whatsapp-groepen, samen gezond koken, samen trainen. Wij signaleren in Friesland verschillende lokale bewegingen die kunnen uitgroeien tot het niveau Bakkeveen. Met de vliegende brigades willen we die een stap verder zien te krijgen. Waar we tegenaan lopen is de botsing met het huidige zorgsysteem: daarin zijn geen structurele middelen beschikbaar voor lokale preventieprojecten. We willen daarom aan de hand van meer voorbeelden aantonen dat dit soort bewegingen bijdragen aan kostenbesparing in de zorg.”
Sterke sociale band
Samen werken in de buurttuin, samen bewegen, koken, zorgen voor elkaar, vriendschappen onderhouden: het zijn elementen uit de oorspronkelijke blue zones: arme gebieden waar mensen op elkaar zijn aangewezen, merkt Daan op. “Het lijkt romantisch, maar lokale initiatieven zijn in een tijd van vergrijzing en in krimpgebieden ook bittere noodzaak om de leefbaarheid in stand te houden. Er wordt nu meer van mensen gevraagd dan in de hoogtijdagen van de verzorgingsstaat. Mensen hebben hun eigen nabije netwerk nodig om goed oud te worden. Ik zie heel veel veerkracht in de dorpen, want wederzijdse afhankelijkheid zorgt wel voor een sterke band. Het is een uitdaging om structurele ondersteuning voor eigen initiatieven te verkrijgen zonder dat de overheid het overneemt.”
Blue Zones: geluk zit in gewone dingen
Wat is het geheim van de bewoners van de vijf Blue Zones Sardinië (Italië), Ikaria (Griekenland), Okinawa (Japan), Nicoya (Costa Rica) en Loma Linda (Californië)? Op basis van onderzoek van de Belgische demograaf Michel Poulain beschreef National Geographic-journalist Dan Buettner de gemeenschappelijke factoren die bijdragen aan een langer, gezonder en gelukkiger leven. Dit zijn ze (onder andere): mensen bewegen er meer (in het alledaagse leven), eten gezonder – minder calorieën, minder vlees – hebben een doel in het leven, weinig stress en onderhouden hechte banden met de familie en de gemeenschap.
www.bluezones.com/dan-buettner
