Als kersverse wijkonderneming wil je graag snel resultaat boeken. Maar succes komt niet uit de lucht vallen. Hoe zorg je bijvoorbeeld voor een florerende start en een goed verdienmodel? En hoe zorg je voor betrokken vrijwilligers?
Stap 1: Maak een plan van aanpak
Een sterke wijkeconomie, meer activiteiten voor jongeren of een schone omgeving: elke wijkonderneming start met een wens voor een betere buurt of wijk. Vervolgens is er een plan van aanpak nodig. Hoe vertel je anderen wat je wilt bereiken? Hoe enthousiasmeer je mogelijke partners? Hiervoor kun je inspiratie opdoen bij andere wijkondernemingen en je laten begeleiden door externe adviseurs. KNHM bijvoorbeeld, denkt belangeloos mee. Ze helpt je bij een plan van aanpak en brengt relevante netwerken bijeen. Als startende wijkonderneming kun je bij KNHM Participaties BV bovendien voor een lening in aanmerking komen. Het VSBfonds is partner in KNHM Participaties BV. Ook ondersteunt het VSBfonds beginnende wijkondernemingen met donaties.
Stap 3: Kies een rechtsvorm
Een lastige puzzel is het kiezen van een passende rechtsvorm. Het Burgerlijk Wetboek kent geen speciale rechtsvorm voor de maatschappelijke of sociale onderneming. Dus moet je selecteren uit bestaande rechtsvormen: besloten vennootschap (bv), coöperatie, vereniging of stichting. Kies je voor een bv of coöperatie dan kun je winst uitkeren aan bijvoorbeeld aandeelhouders. Bij zowel de vereniging als coöperatie, heb je naast een bestuur altijd een Algemene Ledenvergadering. In de praktijk kiezen veel wijkondernemingen voor de stichting, die alleen een bestuur heeft. Ook coöperaties komen voor, zoals Westside Slotermeer (zie kader).
Stap 2: Zorg voor een goed verdienmodel
Een lening of donatie helpt bij een soepele start, maar een duurzame wijkonderneming vereist vooral een goed verdienmodel. De wijkonderneming moet winstgevend zijn, zodat ze haar maatschappelijke ambities voor de wijk waar kan maken. Zonder winst geen impact. Een goede basis van een verdienmodel is de exploitatie van een gebouw. Stichting BewonersBedrijven Zaanstad bijvoorbeeld financiert de exploitatie van het wijkcentrum door ook ruimten te verhuren voor commerciële activiteiten (zie kader op de volgende bladzijde). Verder kan de wijkonderneming geld verdienen door diensten of taken van de gemeente en/of woningcorporatie over te nemen. Denk aan het beheer van groenstroken of het ophalen van zwerfafval. Een horecavoorziening starten is ook een optie. Bij de start van een wijkonderneming moet er behoorlijk veel geld geïnvesteerd worden. Het is dan ook noodzakelijk om te komen tot een financieel arrangement tussen verschillende financiers, zoals banken, fondsen en overheden. Vaak gaat het om een combinatie van donatiegeld en leningen. Een complex gebeuren, omdat diverse financiers ook verschillende eisen hebben. Voor veel initiatiefnemers is dit een lastige puzzel. KNHM Participaties helpt initiatiefnemers dit voor elkaar te krijgen.
“Goed nadenken over het verdienmodel”
Stichting BewonersBedrijven Zaanstad (BBZ) heeft een heldere missie: werken aan een betere wijkeconomie door projecten op het gebied van economische, sociale en fysieke ontwikkeling. “We bieden buurtbewoners bijvoorbeeld werkervaring in een wijkcentrum”, vertelt initiatiefnemer en voorzitter Erwin Stam. “Ook voeren we projecten uit voor de gemeente en woningcorporaties. Denk aan het inzamelen van huisvuil en onderhoud van groen. Samen met twee sociale wijkteams van welzijnsinstelling Dock runnen we bovendien een klussendienst.” Sommige projecten kosten BBZ geld, andere leveren juist geld op. Stam: “We moeten dus goed nadenken over het verdienmodel. Zo dekken we de exploitatiekosten van Wijkcentrum de Poelenburcht door ruimten te verhuren voor commerciële activiteiten, zoals vergaderingen, feesten en optredens.” Huisvuilinzameling doet BBZ onbetaald, maar de voorlichting van vrijwilligers hierover aan bewoners krijgt BBZ inmiddels vergoed. Stam: “De gemeente was zo enthousiast dat we nu twee betaalde bewonerscoaches in dienst hebben in de vorm van werkervaringsplekken.” Verder heeft BBZ als onderaannemer twee betaalde wijkbewoners in dienst bij Dock.
Stap 4: Maak jezelf kenbaar
Zonder wijk geen wijkonderneming. Breng je activiteiten dus zo breed mogelijk onder de aandacht, en kweek betrokkenheid. Direct contact met buurtbewoners is het meest effectief. Ga de wijk in en organiseer bijvoorbeeld een buurtfeest. Zorg dat bewoners vriend kunnen worden. Social media, de wijkkrant, flyers en posters vergroten je bekendheid. Bezoek ook organisaties zoals het wijkteam en de woningcorporatie. Met hun sympathie en ondersteuning kom je veel verder.
Stap 5: Zoek met de gemeente naar kansen
Voor veel gemeenten zijn wijkondernemingen nog onbekend. Ze weten soms niet goed wat ze ermee aan moeten, en dat kan l leiden tot stroperige contacten. Toch kunnen gemeenten wijkondernemingen helpen door bijvoorbeeld maatschappelijk vastgoed te verhuren tegen aantrekkelijke tarieven. Op haar beurt doet een wijkonderneming veel voor de wijk, en dus voor de gemeente. Denk aan het overnemen van welzijnstaken. Verdiep je kortom in de rol en taken van de lokale overheid. Zoek samen naar kansen. Vind een goedgezinde wethouder en een ambtenaar die mee wil denken.
“Samen besluiten nemen”
Talenten van buurtbewoners ontwikkelen op het gebied van kunst, cultuur, leren en ondernemen: dat is het doel van Westside Slotermeer, een samenwerkingsverband tussen bewoners en bewonersorganisaties. De vereniging is gehuisvest in broedplaats De Vlugt. Centrale ontmoetingsplek is Westside café, gerund door vrijwilligers. Richard Gerritsen, een van de initiatiefnemers: “Dankzij het café zijn we makkelijk toegankelijk voor publiek. In de avonduren repeteren hier muziek- en dansgezelschappen en organiseren bewoners onder meer gezellige culturele avonden. Overdag zijn sociale ondernemingen er actief, zoals de Voedselbank en het Sociaal Actief Cultuurhuis.” Westside Slotermeer is een coöperatieve vereniging, en telt twintig leden. Gerritsen legt de keuze voor deze rechtsvorm uit: “Al bij de start waren verschillende partijen met uiteenlopende ambities bij Westside betrokken. Een deel was afhankelijk van subsidies, anderen wilden juist zelfstandig kunnen draaien. Bovendien wilden we sociaal ondernemerschap in Slotermeer stimuleren. Bij een coöperatie kan het allemaal: ze biedt flexibiliteit, ruimte voor verschillende ledenvormen én je mag winst maken.” Besluiten nemen de leden altijd samen. Gerritsen: “Er is geen baas, daar moet je tegen kunnen als lid.” Hij geeft een paar tips voor wie een coöperatieve wijkonderneming opricht: “Bereid je goed voor en zorg dat je vooraf een breed gedragen visie hebt. Bestudeer de statuten van andere coöperaties en leg je eigen statuten vast bij de notaris. En schakel eventueel juridische hulp in.”
“Vrijwilligers zijn volwaardige medewerkers”
De Amsterdamse stichting Meevaart Ontwikkel Groep (MOG) beheert voor bewoners belangrijk vastgoed in de Indische Buurt. Ze faciliteert bewonersinitiatieven, biedt werkervaring en scholingsplaatsen en versterkt de buurteconomie. Voor de huur van de gebouwen ontvangt MOG gemeentesubsidie. Aanvullende inkomsten uit verhuur en catering maken de exploitatie mogelijk. De stichting zet circa zestig vrijwilligers in voor het beheer. Directeur-bestuurder Pierre Mehlkopf: “Een deel van hen volgt een leerwerktraject, betaald door ons. Andere vrijwilligers die bij ons regelmatig de handen uit de mouwen steken, ontvangen een vergoeding. Dit betalen we zelf door ook ruimten te verhuren voor commerciële activiteiten.” De vrijwilligers zijn essentieel voor de organisatie, stelt Mehlkopf. “Het zijn volwaardige medewerkers, zonder hen hebben we geen bestaansrecht.” Het verloop van de vrijwilligers is niet groot, maar toch stromen elk jaar weer enkelen door naar een reguliere baan. Mehlkopf: “Daarom beschikken we over een grote pool, zodat er nooit een tekort aan krachten is.” MOG werkt nauw samen met de sociale dienst. “We hebben direct contacten met de klantmanagers van onze vrijwilligers. Het voorkomt dat uitkeringsinstanties vrijwilligerswerk niet toelaten en ze uitkeringen stoppen.” Ook de contacten met de gemeente zijn goed. Mehlkopf: “Amsterdam erkent het belang van vrijwilligerswerk. Het stimuleert sociale contacten en je kunt werkervaring opdoen.”
Stap 6 : Zorg voor betrokken vrijwilligers
Zonder gemotiveerde vrijwilligers geen wijkonderneming. De Meevaart in Amsterdam bijvoorbeeld heeft zo’n zestig vrijwilligers die gebouwen beheren (zie kader). Ze zijn volwaardig medewerker. Een (beperkte) vergoeding vergroot soms de betrokkenheid van vrijwilligers. Vergoedingen aan vrijwilligers met een uitkering zijn wel aan regels gebonden. Maak hierover heldere afspraken met de gemeente of het UWV.
Stap 7: Wees flexibel, maar blijf bij jezelf
Plannen vallen altijd anders uit dan verwacht. Buig mee waar het kan, maar blijf standvastig waar nodig. Praat met mensen over je ambities als wijkonderneming. Leer van hun feedback. Wees transparant, ook over je twijfels. En ten slotte: denk niet te veel, maar doe het gewoon. Think big and act small!Dit artikel verscheen in Werkplaats 21.
