Nederland is een geordend en georganiseerd landje. De openbare ruimte is ontstaan, ontwikkeld, gepland en geordend. Ruimte is schaars en de eisen die eraan worden gesteld steeds complexer. Hoe houden we de stad bereikbaar, bieden we ruimte aan ondernemers en werken we tegelijkertijd aan een gezonde en verbonden leefomgeving? Of, hoe houden we de noodzakelijke voorzieningen in stand en kunnen we in harmonie met elkaar samenleven op een relatief kleine oppervlakte?
De aanstaande Omgevingswet beoogt meer snelheid en eenvoud in de wirwar van wetgeving én meer ruimte voor initiatief in het ruimtelijk domein. Er zijn nogal wat spelers die zich hiermee bezighouden. Gemeente, provincie en waterschap. Maar ook (semi) private partijen zoals corporaties, maatschappelijke instellingen, projectontwikkelaars en vastgoedbeheerders. Is daarin wel ruimte voor actieve bewoners in een bredere rol dan (eind)gebruiker en gaat de Omgevingswet daar iets in veranderen? Met die vraag in gedachten deden KNHM foundation en LSA een oproep: wil je met jouw project deelnemen aan een training burgerplanvorming?
Burgerplan… wat?
Met deze oproep zochten we naar bewoners die samen met anderen zelf plannen maken voor de inrichting van de fysieke ruimte. Op bijvoorbeeld het gebied van verkeer, de verdeling van functies, energie en duurzaamheid, de openbare ruimte en sport- en spelvoorzieningen. Slimme plannen van onderop die kunnen rekenen op veel bijval uit de buurt. Relatief complexe plannen met meerdere stakeholders, waarbij vrijwel altijd goede afspraken moeten worden gemaakt met de (lokale) overheid.
De respons op de oproep heeft ons positief verrast. Binnen een korte tijd meldden 30 initiatieven uit het hele land zich met hun idee. Uit al die enthousiaste plannen en vragen kunnen we 5 trends destilleren die we graag met je delen. Een mooi tijdsbeeld van de actieve bewoner die zich hard maakt voor burgerplanvorming.
Trend 1: Ruimtelijke invulling volgt maatschappelijke thema’s
Wie denkt dat de inrichting van de openbare ruimte vooral gaat om beeldkwaliteit, functies en voorzieningen vergist zich. Veel van de plannen komen voort uit een wens om een sociale, verbonden en gezonde buurt te realiseren. Groen dat bijdraagt aan meer gezondheid door het tegengaan van hitte of verminderen van fijnstof. De openbare ruimte die uitnodigt tot meer bewegen of ontmoeting. Een plek om gemeenschappen te vormen en te ontspannen. Veel van de initiatieven starten met deze uitgangspunten om te kijken naar hun directe omgeving. Vanuit maatschappelijke doelen en waarden wordt gewerkt aan sterke integrale plannen.
Trend 2: Kleinschalig wonen
Bewoners zijn steeds vaker bezig met hun woning in de eigen toekomst. Hoe combineren we wonen en zorg? Hoe werken we behalve aan huizen ook aan een gemeenschap? Wat kunnen bewoners gezamenlijk aan woonruimte realiseren, gecombineerd met een ontmoetingsplek of andere maatschappelijke doelstelling? Verschillende projecten gaan over de wens om zelf regie te hebben over woonvormen van de toekomst die passen bij gezamenlijke behoefte en kleinschalige plannen. De een kiest voor tiny houses, een ander voor een gemengde woonwijk en weer anderen voor CPO projecten (collectief particulier opdrachtgeverschap) met gemeenschappelijke faciliteiten. Vragen die gesteld worden gaan over organisatie, samenwerking met corporatie of projectontwikkelaar of kennis over projectontwikkeling. Informatie over dergelijke onderwerpen zal tijdens de training aan bod komen.
Trend 3: Hoe komen en blijven we aan tafel?
De gemeente is een belangrijke stakeholder voor de meeste burgerinitiatieven. Daar moet je zijn voor vergunningen, voor het aanpassen van een bestemmingsplan. Maar ook voor subsidies en afspraken over grond- en vastgoedprijzen. Het besef dat coalities een meerwaarde kunnen hebben is er vaak wel, maar hoe vorm je zo’n coalitie? Hoe krijg je de juiste kennis en informatie voor een constructief gesprek? En hoe sluit je een intentieovereenkomst? Dergelijke vragen spelen bij een kleinschalig woon- en zorgproject in Leeuwarden met een ontmoetingsfunctie voor de buurt. En bij een buurtcentrum in Nijmegen dat mogelijkheden ziet in een vrijkomend schoolpand en in positie wil komen bij de gemeente. LSA en KNHM foundation hebben ervaring hoe je aan tafel komt en blijft bij de gemeente en hoe je onderhandelingen voert over bijvoorbeeld vastgoedprijzen. Een aantal basisprincipes komen tijdens de training aan bod komen.
Trend 4: Energie als nieuw thema
Energietransitie is een van de maatschappelijke opgaven voor de komende jaren. Primair een opgave voor de overheid, maar ook een toenemend aantal burgers wil hier zijn steentje aan bijdragen. Op meerdere plekken in ons land worden energiecoöperaties opgericht. Steeds vaker worden daar ideeën voor sociaal maatschappelijke opgaven aan gekoppeld. Het zelforganiserend vermogen binnen dit soort initiatieven is groot. Toch ontbreekt het vaak aan kennis over het opzetten van een coöperatie of mist de ervaring hoe je de buurt erbij betrekt. De training burgerplanvorming geeft daarvoor handvatten en inzichten.
Trend 5: Overheidstaken overnemen (gebiedsontwikkeling, openbare ruimte zelf invullen)?
Nieuw is de term “Right to challenge”, waarbij een groep (georganiseerde) bewoners taken van gemeenten kunnen overnemen als zij denken dat het anders, beter, slimmer en/of goedkoper kan. Een kans voor burgerplanvorming, maar is iedereen er klaar voor? De gemeente Deventer heeft bewoners van Bathmen uitgedaagd om een Dorpsvisie op te stellen. Met veel enthousiasme is aan die oproep gehoor gegeven. Inmiddels ligt er ook een dorpsagenda en zijn diverse werkgroepen actief om deelplannen uit te werken. Daarbij lopen ze aan tegen het gegeven dat je als burgerinitiatief wel initiatief kan tonen, maar uiteindelijk geen beslissingsbevoegdheid hebt. Datzelfde geldt voor de Denktank in Boskoop, die een bijdrage wil leveren aan de strategische invulling van de leefomgeving in het dorp.
En hoe verder?
Komende weken gaan we in gesprek met alle indieners om te bepalen of hun vragen via de training het beste opgepakt kunnen worden of op een andere wijze. Naast de training organiseren we een aantal masterclasses die toegankelijk zijn voor iedereen en blijven we onze inzichten en ontwikkelingen van de intiatiteven met jullie delen. Wil je jouw project of inzichten delen? Mail ons vooral!
